Beth yw cyflwr genetig?

Mae'n gyflwr meddygol a achosir gan amrywiadau yn ein genynnau neu gromosomau. Gall rhai cyflyrau redeg mewn teuluoedd, megis ffibrosis systig, anemia cryman-gell, clefyd Huntington a chanserau sy'n gysylltiedig â BRCA. Nid yw cyflyrau eraill fel syndrom Downs fel arfer yn rhedeg mewn teuluoedd.

Ble gallaf gael rhagor o wybodaeth am fy nghyflwr genetig?

Byddwn yn darparu gwybodaeth am eich cyflwr, neu'r cyflwr yn eich teulu, pan fyddwch yn mynychu eich apwyntiad geneteg. Efallai y byddwn hefyd yn gallu eich rhoi mewn cysylltiad â grwpiau cymorth lleol a chenedlaethol.

Pam ydw i'n gweld cynghorydd?

Mae cwnsela genetig yn derm sy'n cael ei gamddeall yn ddealladwy. Nid cwnsela yn yr ystyr seicolegol mohono, er ein bod yn sensitif i’r materion emosiynol a seicolegol a godwyd yn ystod ymgynghoriad. Mae cwnsela genetig yn broses i'ch helpu i wneud penderfyniadau yn seiliedig ar wybodaeth genetig. Ein rôl ni yw esbonio’r ffeithiau mor glir â phosibl, gan eich helpu chi a’ch teulu i wneud penderfyniadau unigol sydd orau i’ch teulu.

A yw fy mherthnasau mewn perygl o gael yr un cyflwr genetig?

Gall rhai cyflyrau genetig, ond nid pob un, gael eu trosglwyddo mewn teuluoedd. Mae'r tebygolrwydd y bydd y cyflwr gan berthynas yn dibynnu ar sut y caiff y newid penodol hwnnw ei drosglwyddo. Nid yw pob cyflwr genetig yn cael ei drosglwyddo yn yr un modd. Yn eich apwyntiad, neu pan fyddwn yn rhoi'r canlyniadau i chi, byddwn yn trafod sut y caiff y newid penodol hwnnw ei drosglwyddo. Os nad ydych wedi cael eich cyfeirio at Wasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan, efallai y byddwch am ofyn i'r sawl a drefnodd y prawf. Os oes angen, gallent gysylltu â ni wedyn.

A ddylai fy mhlant gael prawf am gyflwr genetig sydd yn y teulu?

Bydd gan rai cyflyrau genetig oblygiadau iechyd yn ystod plentyndod. Yn yr achos hwn, efallai y byddwn yn trafod yr opsiwn o brofi genetig mewn plentyn. Fodd bynnag, mae gan lawer o gyflyrau genetig lai neu ddim goblygiadau iechyd yn ystod plentyndod ac felly nid yw profi yn briodol. Pan fydd y plentyn yn hŷn ac mewn oedran pan all fod yn rhan o'r penderfyniad ynghylch cael y prawf, gall ofyn am ei atgyfeiriad ei hun.

A ddylai fy mhlant gael prawf am gyflwr genetig sydd yn y teulu?

Bydd gan rai cyflyrau genetig oblygiadau iechyd yn ystod plentyndod. Yn yr achos hwn, efallai y byddwn yn trafod yr opsiwn o brofi genetig mewn plentyn. Fodd bynnag, mae gan lawer o gyflyrau genetig lai neu ddim goblygiadau iechyd yn ystod plentyndod ac felly nid yw profi yn briodol. Pan fydd y plentyn yn hŷn ac mewn oedran pan all fod yn rhan o'r penderfyniad ynghylch cael y prawf, gall ofyn am ei atgyfeiriad ei hun.

Mae gen i hanes teuluol cryf o gyflwr meddygol, beth ddylwn i ei wneud?

Gallwch drafod hyn gyda'ch meddyg teulu neu weithiwr gofal iechyd proffesiynol arall. Mae rhai cyflyrau, fel clefyd y galon, cyflyrau hunanimiwn neu broblemau iechyd meddwl, i’w gweld yn amlach mewn teuluoedd ond nid yw hyn yn golygu y bydd profion genetig yn ddefnyddiol. Yn aml, mae'r siawns o ddatblygu cyflwr meddygol yn ystyried llawer o wahanol ffactorau, gan gynnwys hanes teuluol, ffactorau amgylcheddol a ffordd o fyw. Bydd eich meddyg teulu yn gallu trafod â chi a fyddai'n ddefnyddiol eich cyfeirio at Wasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan ai peidio.

Pa mor hir yw'r rhestr aros?

Mae rhestrau aros yn amrywio ledled Cymru ac felly mae’n anodd rhoi amserlen ar gyfer eich gweld. Fel arfer cynigir apwyntiadau i chi yn y drefn y cewch eich cyfeirio. Os oes rheswm pam fod angen i chi gael eich gweld ar frys, dylech roi gwybod i'ch clinigwr atgyfeirio fel y gall ei gynnwys yn y llythyr atgyfeirio. Er enghraifft, os ydych chi neu berthynas agos yn feichiog, byddai'n ddefnyddiol rhoi gwybod i'r sawl sy'n eich cyfeirio.

Mae gennyf/gan berthynas i mi gyflwr mitocondriaidd. A allaf gael fy ngweld yng Ngwasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan ac a oes gennych unrhyw wybodaeth bellach?

Gallwch, rydym yn gweld teuluoedd sydd â chyflyrau mitocondriaidd yn rheolaidd. Weithiau rydym hefyd yn cyfeirio cleifion at glinigau arbenigol yn Lloegr ar ôl i ni eu gweld yn y clinig. Mae rhagor o wybodaeth wedi’i hanelu at deuluoedd sydd â hanes o gyflwr mitocondriaidd ar gael ar wefan Gwasanaeth Anhwylderau Mitocondriaidd Prin Rhydychen.

A allaf gysylltu â'r lleoliad yn uniongyrchol ynglŷn â'm hapwyntiad?

Er ein bod yn cynnal clinigau mewn amrywiol ysbytai ledled Cymru, ni all staff yn y lleoliadau hyn drafod na newid eich apwyntiad. Os oes angen i chi drafod eich apwyntiad, neu os ydych yn rhedeg yn hwyr, cysylltwch â'r rhif ar eich llythyr a allai fod yn ysbyty gwahanol i'r man lle mae eich apwyntiad wedi'i gynllunio.

A allaf newid dyddiad neu amser fy apwyntiad?

Gallwch, cysylltwch â ni ar y rhif ffôn sydd wedi'i gynnwys ar eich llythyr apwyntiad cyn gynted â phosibl, byddwn yn ceisio dod o hyd i amser neu leoliad apwyntiad mwy cyfleus i chi.

Beth fydd yn digwydd os byddaf yn colli fy apwyntiad?

Os ydych yn gwybod nad ydych yn gallu bod yn bresennol, cysylltwch â ni cyn gynted â phosibl fel y gallwn roi slot eich apwyntiad i rywun arall. Os na fyddwch yn dod i'ch apwyntiad heb gysylltu â ni yn gyntaf, mae'n bosibl y cewch eich rhyddhau o'r gwasanaeth. Os cewch eich rhyddhau a'ch bod yn dal i fod eisiau cael eich gweld, bydd angen i chi ofyn i un o'ch tîm gofal iechyd eich atgyfeirio yn ôl i'n gwasanaeth.

Beth fydd yn digwydd os byddaf yn hwyr ar gyfer fy apwyntiad?

Rhowch wybod i ni gan ddefnyddio'r rhif cyswllt ar eich llythyr apwyntiad cyn gynted ag y byddwch yn gwybod y byddwch yn hwyr. Lle bo’n bosibl, byddwn yn parhau i geisio cadw’r apwyntiad ond os nad oeddech yn gallu cael trafodaeth lawn, efallai y bydd angen i ni drefnu apwyntiad dilynol.

Os ydych yn hwyr iawn, efallai y byddwn yn cynnig y posibilrwydd o gael eich gweld ar ddiwedd y clinig neu gallwn aildrefnu eich apwyntiad.

Pa mor hir fydd fy apwyntiad?

Bydd eich apwyntiad fel arfer yn para rhwng 30 munud ac awr. Mae hyn er mwyn i ni gael digon o amser i wrando ar eich pryderon a chymryd amser yn esbonio'r holl wybodaeth.

Beth fydd yn digwydd yn ystod fy apwyntiad?

Bydd hyn yn dibynnu ar pam y cawsoch eich cyfeirio atom. Fel arfer bydd yn cynnwys trafodaeth am eich hanes teuluol a’ch hanes meddygol. Weithiau cewch gynnig prawf genetig ond mae hyn yn rhywbeth y gallwch ei ystyried. Os ydych chi'n gweld meddyg, efallai y bydd yr ymgynghoriad hefyd yn cynnwys archwiliad.

Beth ddylwn i ddod gyda mi?

Gall fod yn syniad da dod â gwybodaeth am eich teulu gyda chi. Er enghraifft, rydym yn aml yn gofyn am ddyddiadau geni aelodau o'r teulu, neu oedrannau bras, ac fel arfer byddwn yn gofyn a oes gan unrhyw un yn y teulu unrhyw gyflyrau meddygol. Os yw aelod o'r teulu wedi cael ei weld yn y gorffennol mewn gwasanaeth genetig, byddai unrhyw wybodaeth amdanynt hefyd yn ddefnyddiol. Os yw'r claf yn blentyn, gall fod yn ddefnyddiol iawn dod â'i Gofnod Iechyd Personol Plentyn, a elwir hefyd yn 'llyfr coch'.

A allaf ddod â rhywun arall i'm hapwyntiad?

Mae croeso i chi ddod ag unrhyw un rydych chi'n teimlo'n gyfforddus gyda nhw i'ch apwyntiad. Mewn gwirionedd rydym fel arfer yn argymell eich bod yn dod â rhywun gyda chi oherwydd yn aml gall fod llawer o wybodaeth i'w chymryd a gallant roi cefnogaeth i chi. Nid yw ein hystafelloedd clinig yn fawr iawn, felly efallai y byddwch am gyfyngu hyn i 1 neu 2 unigolyn.

Mae rhai cyflyrau yn etifeddol, felly gall gwybodaeth sy'n ddefnyddiol i chi fod yn berthnasol i aelodau eraill o'r teulu hefyd. Os hoffech iddynt fynychu yna mae hyn yn iawn, fodd bynnag bydd yr apwyntiad yn benodol i chi ac unrhyw gwestiynau sydd gennych. Os oes gan eich perthnasau unrhyw bryderon, gallant ofyn am eu hatgyfeiriad eu hunain. Os yw'n briodol efallai y cewch gynnig apwyntiad ar y cyd.

Mewn rhai achosion efallai y byddwn yn gofyn i chi, os yn bosibl, ddod â pherthynas penodol gyda chi. Mae hyn oherwydd y gallai fod yn ddefnyddiol trafod profi’r aelod hwn o’r teulu yn gyntaf gan y gall helpu i egluro’r risg i weddill y teulu. Bydd hyn bob amser yn ddewisol.

A allaf gael apwyntiad yn nes at ble rwy'n byw?

Fel arfer cewch eich aseinio i leoliad y clinig sydd agosaf at eich cartref. O bryd i'w gilydd, efallai y cewch eich gwahodd i leoliad gwahanol, er enghraifft os yw'n glinig arbenigol. Os oes gennych gwestiynau ynghylch a allwch gael eich gweld mewn lleoliad gwahanol, cysylltwch â'r rhif ar eich llythyr apwyntiad.

Gyda phwy y dylwn gysylltu os oes gennyf gwestiynau ynghylch hygyrchedd lleoliad y clinig?

Mewn llawer o achosion ni fydd lleoliad eich clinig yn cael ei redeg gan y gwasanaeth geneteg. Mae parcio, trafnidiaeth a hygyrchedd yn amrywio ledled Cymru. Am gwestiynau penodol am leoliad, ewch i'w gwefan neu cysylltwch â nhw'n uniongyrchol.

Os teimlwch nad yw eich lleoliad penodedig yn addas, cysylltwch â ni gan ddefnyddio'r rhif ar eich llythyr apwyntiad.

Beth am gyfleusterau lleoliad?

Bydd y cyfleusterau a gynigir yn amrywio yn ôl lle mae’r clinig yn cael ei gynnal, ond yn gyffredinol bydd gan bob lleoliad faes parcio i’r anabl yn agos at y fynedfa, cyfleusterau toiled, a man aros. Mewn rhai lleoliadau, efallai y bydd ardal newid cewynnau, ardal chwarae i blant a lluniaeth (peiriannau gwerthu) hefyd.

Os oes gennych unrhyw anghenion penodol, mae croeso i chi gysylltu â ni gan ddefnyddio'r rhif ffôn a ddangosir ar eich llythyr apwyntiad.

Rwy'n poeni am y canlyniadau, beth ddylwn i ei wneud?

Gallwch drafod hyn gyda'r clinigwr a drefnodd y prawf. Dylai rhif cyswllt fod wedi cael ei roi i chi yn y clinig a/neu ei gynnwys yn eich llythyr.

Sut byddaf yn cael fy nghanlyniadau?

Bydd yr unigolyn sy'n trefnu'r prawf yn trafod sut yr hoffech chi dderbyn eich canlyniadau. Bydd gennych bob amser yr opsiwn o apwyntiad dilynol yn ddiweddarach i drafod y canlyniadau yn fanylach, os dymunwch.

Pryd fyddaf yn cael gwybod fy nghanlyniadau?

Mae'n dibynnu ar y cyflwr a'r math o brawf a gawsoch. Bydd yr unigolyn sy'n trefnu'r prawf yn rhoi amserlen i chi o ran pryd y gellir disgwyl eich canlyniadau.

Rwy'n feichiog ac yn bryderus y gallai fy mhlentyn etifeddu cyflwr genetig sydd yn y teulu. Beth ddylwn i ei wneud?

Dylech roi gwybod i'ch meddyg teulu neu'ch bydwraig cyn gynted â phosibl. Efallai y bydd yn awgrymu atgyfeiriad at ein gwasanaeth geneteg cynenedigol. Os cewch eich atgyfeirio atom, byddwn yn cysylltu â chi'n gyflym ac yn cynnig apwyntiad os oes angen. Gweler hefyd geneteg cynenedigol..

Mae sganiau cyn geni wedi nodi bod gan fy mabi rai problemau, a allai fod yn enetig?

Mae hyn yn dibynnu ar yr hyn a ddarganfuwyd ar y sganiau. Dylech drafod hyn â'ch bydwraig a/neu obstetrydd. Os yw'n meddwl y gallai fod achos genetig, efallai y bydd yn cynnig prawf genetig i chi yn ystod y beichiogrwydd. Ni fydd angen i chi gael eich gweld gan Wasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan. Gweler hefyd geneteg gynenedigol.

Rydyn ni'n bwriadu cael teulu. A yw'n bosibl atal y cyflwr genetig yn y teulu rhag cael ei drosglwyddo?

Mae hyn yn dibynnu ar y cyflwr ac mae angen i ni wybod yr union newid genetig yn y teulu. Mae math o driniaeth ffrwythloni in vitro wedi'i addasu (IVF) a elwir yn ddiagnosis genetig cyn-mewnblaniad (PGD), a all atal y newid rhag cael ei drosglwyddo. I gleifion o Gymru, ar hyn o bryd mae hyn yn golygu teithio i glinig arbenigol yn Llundain. Gellir ariannu’r driniaeth drwy’r GIG, ond mae nifer o feini prawf sy’n golygu nad yw cyllid bob amser yn bosibl i deulu. Os hoffech drafod hyn ymhellach, gofynnwch i un o'ch tîm gofal iechyd eich cyfeirio at Wasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan Mae rhagor o wybodaeth am PGD ar gael ar wefan ysbyty Guy's and St Thomas'.

Back to top

Rydym yn croesawu cael gohebiaeth yn Gymraeg, y byddwn yn ateb gohebiaeth yn Gymraeg, ac na fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi.